Burgerberaad: bedreiging of kans voor lobbyisten?

Het idee is niet nieuw. Maar het zou zomaar eens kunnen dat de Nederlandse politiek het nu echt serieus gaat nemen. Ik heb het over het zogeheten burgerberaad. Een democratisch instrument waarbij willekeurig (door middel van loting) gekozen burgers oplossingen aandragen voor grote maatschappelijke problemen. Gaat het burgerberaad werken? Gaat het verkiezingen vervangen? Luidt burgerberaad het einde van de lobbyist in? Ja, nee en nee wat mij betreft. Lees in dit blog waarom.

‘Democratie op basis van loting? Dat kan nooit werken!’. Is dat je eerste reactie? Begrijpelijk. Het was ook mijn impuls voordat ik me ging verdiepen in het fenomeen burgerberaad. Maar lotingsdemocratieën zijn letterlijk zo oud als de weg naar Rome. De oude Atheners werkten er al mee. In de middeleeuwen en de renaissance volgden Italiaanse stadstaten als Venetië en Florence.

Het interessante is dat er de laatste jaren sprake lijkt van een revival. In 2018 kwamen in Ierland 99 burgers bijeen in een Citizen’s Assembly. 99 doorsneeburgers: artsen, studenten, fabrieksmedewerkers, afkomstig uit alle regio’s en lagen van de bevolking. Ze bogen zich samen over een uiterst gevoelig onderwerp in het overwegend rooms-katholieke land: abortuswetgeving. Ze spraken met deskundigen, met betrokkenen en met elkaar over medische, morele en ethische kanten van het onderwerp. Dat leidde tot een zeer verrassende aanbeveling: schrap het verbod op abortus uit de grondwet. Nog datzelfde jaar stemde de Ierse senaat in met deze aanbeveling.

Een recenter voorbeeld van een geslaagd experiment met burgerberaad vinden we in Frankrijk. Eind juni publiceerde de Convention Citoyenne pour le Climat 149 aanbevelingen op het gebied van klimaat. President Macron had deze groep burgers ingesteld omdat hij met zijn handen in het haar zat. Zijn aankondiging eind 2018 om de brandstofprijzen te verhogen leidde tot de inmiddels spreekwoordelijke gele hesjes in het Franse straatbeeld. Om zijn geschonden blazoen te herstellen én zijn positie bij de eerstvolgende presidentsverkiezingen te verstevigen initieerde hij het burgerberaad. Dat bestond uit 150 gelote burgers, die net als in Ierland een goede dwarsdoorsnede van de bevolking vormden. Macron liet kort na de publicatie van de lotelingen weten dat hij 146 van hun 149 aanbevelingen zal overnemen.

Filosoof Daan Roovers (Denker des Vaderlands) en Eva Rovers (schrijver en kunsthistoricus) zijn pleitbezorgers van het instellen van een burgerberaad in Nederland. In een opinieartikel in NRC Handelsblad (4/5 juli 2020) noemen ze drie argumenten: een burgerberaad leidt tot oplossingen die werken, tot meer draagvlak in de samenleving en tot groter vertrouwen in de politiek. Met name dat laatste argument sluit aan op een wezenlijk probleem, ook onderkend in het rapport Lage drempels, hoge dijken (2018) van de commissie-Remkes.

Kortom: een mooie uitdaging voor het nieuwe kabinet. Ik kan de zinsnede in het regeerakkoord al uitschrijven: De regering zal bestuderen of en hoe een burgerberaad kan leiden tot het dichten van de kloof tussen burger en overheid. Wie weet leidt het de komende jaren al tot een concreet experiment. Interessante vragen die zich in dat geval aandienen: Geeft de politiek haar primaat weg aan een willekeurig samengestelde groep burgers? En hebben lobbyisten voortaan het nakijken?

Wat mij betreft is het antwoord tweemaal ondubbelzinnig nee. Ik geloof niets van de opvatting van de Belgische historicus David Van Reybrouck. Hij heeft zich verdiept in de ontwikkeling van de democratie en stelt dat verkiezingen 200 jaar goed hebben gewerkt, maar dat het nu tijd is voor iets anders: een volksvertegenwoordiging door loting. Maar ik denk dat de kracht van een burgerberaad juist is dat het de huidige democratie niet vervangt, maar deze aanvult.

President Macron heeft dat goed begrepen. Hij gaf de Convention Citoyenne namelijk uitdrukkelijk aan binnen welke vangrails ze moest opereren. De aanbevelingen van de burgers moesten ertoe leiden dat de uitstoot van broeikasgassen in Frankrijk in 2030 minimaal 40 procent minder is dan in 1990. Met andere woorden: de overheid is en blijft aan zet om doelen te formuleren; bij de uitwerking van de hoe-vraag is de burger aan zet. En als uit een burgerberaad al te wilde ideeën naar boven komen of belangrijke punten worden vergeten, dan kan, mag en zal een kabinet zijn verantwoordelijkheid nemen.

Dan de tweede vraag: kunnen lobbyisten invloed uitoefenen op een burgerberaad? Op dit punt zijn de dames Ro(o)vers in hun NRC-artikel mij een tikje te gretig als ze stellen ‘Ook hebben partijpolitiek en lobbygroepen weinig tot geen invloed op de besluitvorming van het burgerberaad, onder andere doordat de uitvoering in handen is van een onafhankelijke organisatie’. Dat wordt gelogenstraft door hun eigen observatie van het recente Franse burgerberaad: burgers werden tijdens bijeenkomsten grondig geïnformeerd over ins en outs op klimaatgebied door wetenschappers, ngo’s, ervaringsdeskundigen en belanghebbenden.

Kortom: als macht en invloed (een beetje) verschuiven van overheid naar burgers, blijft er voor onze beroepsgroep volop werk aan de winkel. Ook dan gaat het erom dat we op het juiste moment de juiste dialoog aangaan met de juiste doelgroep. Dat lobbyisten dat kunnen, bewijzen ze iedere dag in de praktijk.

Photo by Jopwell from Pexels.